Badania nad stresem dowodzą, że podjęcie decyzji o rozstaniu jest jednym z tych emocjonalnych doświadczeń, które człowieka obciążają najbardziej. Na skali typowych stresorów rozwód zajmuje drugie miejsce zaraz po śmierci współmałżonka. Siła stresu związana z rozwodem zależy od znaczenia, jakie mu się przypisuje i od dotychczasowych doświadczeń w dawaniu sobie z nim rady.
Decyzji o rozstaniu towarzyszy często kryzys związany z przerwaniem relacji małżeńskiej, partnerskiej (kryzys rozstania). Może on być efektem długotrwałych nieporozumień i trudności w relacji małżeńskiej.
Rozwód to wydarzenie, które należy rozpatrywać z różnych perspektyw. Zwykle proces rozchodzenia i załamania relacji małżeńskiej rozpoczyna się na długo przed tym, zanim będą widoczne sygnały braku porozumienia i przejawy konfliktów pomiędzy rodzicami.
Załamanie stabilnej dotąd sytuacji emocjonalnej między dwojgiem osób jest dużym obciążeniem psychicznym. Przychodzi moment, że któraś z osób tego nie wytrzymuje i swoim zachowaniem, decyzją chce wyeliminować stan kryzysu.
Rozwój teorii kryzysu sprawił, że rozwód zaczął być ujmowany, jako rodzaj kryzysu małżeńskiego czy rodzinnego, wywołującego różnorodne zmiany, a nie wyłącznie negatywne skutki. Nawiązując do współczesnych koncepcji psychologicznych, eksperci określają kryzys, jako „przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć”. Kryzys więc jest punktem przełomowym, momentem zwrotnym w określonej sytuacji, która już od jakiegoś czasu ulegała załamaniu.
Ale kryzys niesie ze sobą zarówno zagrożenia, jak i szanse na zmianę. Zgodnie z tą koncepcją kryzys rozstania uruchamia sposoby wyjścia z trudnych, nieznanych do tej pory sytuacji, jak również rodzi zagrożenia w postaci silnych, paraliżujących emocji, długotrwałych konfliktów pomiędzy walczącymi partnerami-rodzicami. Rozwód jak każdy kryzys niesie ze sobą ryzyko patologii, ale stwarza też szansę rozwojową.
Kryzys rozwodu nie kończy istnienia rodziny, ale znacząco zmienia zasady jej funkcjonowania. Powoduje przejście z jednej formy życia rodzinnego w drugą. Przemiany relacji między małżonkami są trudnym, długotrwałym i wieloetapowym procesem, w wyniku którego dorośli tworzący parę małżeńską decydują się na zakończenie łączącej ich więzi.
Rozczarowanie, złość, niechęć, żal, wrogość – tak silne emocje uruchamia u dorosłych kryzys rozstania. We wczesnym etapie rozstania emocje te mogą blokować poszukiwanie rozwiązań. Rodzice nie radzą sobie z emocjami i trudno im skoncentrować uwagę na dziecku i jego potrzebach. Zaangażowani w swój konflikt stają się niewystarczającym oparciem dla dziecka. Skoncentrowani na sobie i na konflikcie, tracą z pola widzenia dzieci i ich potrzeby. Dziecko w sytuacji rozwodu rodziców czuje się osamotnione, zagubione, bezradne. Traci poczucie bezpieczeństwa.
Czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie dzieci w sytuacji rozwodu rodziców to:
- przekazanie dziecku informacji o decyzji rodziców (wytłumaczenie, co się zmieni, a co zostanie bez zmian);
- akceptacja i przyzwolenie na wyrażenie uczuć, jakie mogą przeżywać dzieci (np. smutek, żal, złość);
- zapewnianie dzieci o tym, że to nie ich wina, że nie mają na tę sytuację wpływu (odbarczanie z poczucia winy);
- nie włączanie dziecka w konflikt rodziców; nie przedstawianie w negatywnym świetle drugiego rodzica (wywołuje to u dziecka konflikt lojalności);
- ważne jest zapewnianie dziecka, że rozwód nie osłabia więzi między nim a rodzicami.
Sytuacje konfliktowe pomiędzy rozwodzącymi się rodzicami mogą być efektem nieprzepracowanego kryzysu rozstania, który zawiera w sobie zarówno szansę na nowe skuteczne i wspólne rozwiązania jak i zagrożenia owocujące długotrwałymi i obciążającymi konfliktami okołorozwodowymi. Mogą one przyjmować formę destrukcyjnej walki pomiędzy rozwodzącymi się małżonkami.
W postawach rodziców, w okresie przed podjęciem decyzji o rozwodzie, jest dużo emocji, niepokoju i niezdecydowania: od nadziei na zmianę i szukania sposobu ratowania małżeństwa do całkowitego zwątpienia. Przeżywane przez partnerów emocje są bardzo silne. Często towarzyszą im: depresje, zaburzenia nastroju, zaburzenia psychosomatyczne.
Według Anny Brzezińskiej rozwód rodziców to z punktu widzenia dziecka „sytuacja wielkiej zmiany” czy – jak określa to Piotr Sztompke – „trauma wielkiej zmiany”. Dla rodziców to także sytuacja zmiany, ale oni potencjalnie ją kontrolują i mają na nią wpływ. Łatwiej im przewidzieć kolejne kroki, zaplanować działania, nawet wtedy, gdy dla jednego z nich sytuacja rozstania jest zaskakująca i bardzo trudna emocjonalnie.
O tym czy rodzina po rozwodzie potraktuje kryzys, jako szansę na konstruktywną zmianę, czy też stanie się on permanentny, decyduje szereg czynników. Dwa z nich uznano za kluczowe. Są to poziom konfliktu między rozwodzącymi się rodzicami oraz o rodzaj strategii zaradczych uruchamianych przez nich w trakcie kryzysu.
Wiele najnowszych badań potwierdziło tezę, że od rodzaju relacji między rozwiedzionymi małżonkami zależy sposób funkcjonowania rodziny po rozstaniu, a zwłaszcza sposób, w jaki postrzegają i odpowiadają na kryzys ich dzieci.
Obraz Christin Hume z Unsplash
