Władza rodzicielska to ogół praw i obowiązków rodziców względem dziecka. Powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Co się jednak składa na władzę rodzicielską? Czy i kiedy można ją utracić?
W Polsce władzę rodzicielską regulują przede wszystkim przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Kodeks ten nie zawiera jednak definicji władzy rodzicielskiej ani też nie wymienia wyczerpująco jej składników. Można powiedzieć, że władza rodzicielska to ogół praw i obowiązków przysługujących rodzicom względem niepełnoletniego dziecka. Innymi słowy, władza rodzicielska to możliwość decydowania o wielu aspektach życia małoletniego – np. leczeniu, wychowaniu, edukacji, miejscu zamieszkania. Dla przykładu rodzic, który ma władzę rodzicielską nad swoim dzieckiem, będzie samodzielnie podejmował decyzje o jego leczeniu i poddawaniu go zabiegom leczniczym aż do momentu ukończenia przez dziecko 16 r.ż. (między 16 a 18 r.ż. potrzebna jest zgoda zarówno rodzica, jak i dziecka – o czym więcej wkrótce w artykule: Lekarz w konflikcie, czyli zgoda na zabiegi medyczne).
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem, a także do wychowywania dziecka – z poszanowaniem jego godności i praw. Oznacza to, że Wy jako rodzice oraz Wasze dzieci zobowiązani jesteście do wzajemnego szacunku i wspierania się. Jeżeli chodzi zaś o zarząd majątkiem dziecka – rodzice obowiązani są sprawować go z należytą starannością. Można przyjąć, że owa „należyta staranność” obejmuje takie postępowanie, które prowadzi do zachowania majątku dziecka w stanie niepogorszonym. Elementem władzy rodzicielskiej jest również reprezentowanie małoletniego. Rodzice są przedstawicielami dziecka pozostającego pod ich władzą. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy rodzic nie może reprezentować dziecka – na przykład przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców.
Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Działa to również w drugą stronę – Wy jako rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku Waszego dziecka powinniście go wysłuchać oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia, jeżeli pozwala na to między innymi stopień dojrzałości dziecka.
Jako rodzice, wykonując władzę rodzicielską i wychowując dziecko, zobowiązani jesteście troszczyć się o jego fizyczny i duchowy rozwój. Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Dziecko pozostaje zaś pod nią aż do osiągnięcia pełnoletności. Jednak w przypadku, gdy między Wami dochodzi do konfliktu, o istotnych sprawach dziecka rozstrzyga sąd. Tak może się zdarzyć na przykład w sytuacji, gdy jedno z rodziców nie zgadza się na zabieg leczniczy. Problem ten zostanie jednak odrębnie omówiony.
Zdarzają się sytuacje, gdy jedno z rodziców, a czasem nawet oboje nie mają władzy rodzicielskiej. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (np. gdy jest ubezwłasnowolniony), władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadków, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza uległa zawieszeniu. Kiedy może dojść do takiej sytuacji? Sąd może orzec zawieszenie władzy rodzicielskiej, gdy pojawia się przemijająca przeszkoda w jej wykonywaniu. Aby doszło do zawieszenia, sąd musi mieć pewność, że przeszkoda przestanie istnieć w nieodległym czasie (np. czasowy pobyt za granicą, choroba, pobyt w zakładzie penitencjarnym). Dla przykładu skazanie na wieloletnią karę pozbawienia wolności traktowane jest już jako przeszkoda trwała. Zarówno trwała przeszkoda, jak i nadużywanie czy rażące zaniedbywanie władzy rodzicielskiej są przesłankami do pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej. Co ważne, władzę rodzicielską można przywrócić, gdy ustaną przyczyny, które były podstawą jej pozbawienia. W pewnych przypadkach, gdy dobro dziecka jest zagrożone, sąd może również ograniczyć władzę rodzicielską. O konsekwencjach ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej przeczytasz w oddzielnym artykule (odnośnik do tego artykułu?)
Co się jednak dzieje z władzą rodzicielską w momencie, gdy decydujesz się na rozstanie z partnerem? Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Jeżeli przy orzekaniu rozwodu chcesz się porozumieć z byłym partnerem co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem bez udziału sądu, to na zgodny wniosek stron sąd nie będzie o tym orzekać.
– Paulina Wojtas
Kancelaria Adwokacka Robert Ofiara
Zdjęcie autorstwa Zach Callahan z serwisu Unsplash
