Praca z rodzicem. Propozycje
1. Konsultacje psychologiczne w sytuacji konfliktu rozwodowego i po rozwodzie
Konsultacje psychologiczne są z reguły pierwszą i najczęściej wybieraną przez poszukujących pomocy rodziców formą wsparcia dla siebie i dla dzieci.
Po tę formę pomocy warto kierować, gdy:
- rodzice nie wiedzą, kiedy, i w jaki sposób powiedzieć dziecku o rozwodzie; jakie informacje mu przekazać; jak się do tego przygotować; jakiej reakcji dziecka się spodziewać;
- procesowi rozwodowemu towarzyszy silny konflikt między partnerami; rodzice nie wiedzą, co zrobić, by uchronić dziecko przed skutkami konfliktu;
- rodzice chcą zasięgnąć porady w zakresie potrzeb dzieci w różnych przedziałach wiekowych i związanych z nimi reakcji na rozwód;
- rodzicowi trudno odnaleźć się w nowej sytuacji życiowej po rozwodzie, a problemy i konflikty z byłym partnerem oraz członkami rodziny się nawarstwiają;
- w związku z rozwodem lub po rozwodzie pojawiły się problemy wychowawcze w relacji z dzieckiem lub niepokojące objawy w jego zachowaniu;
Konsultacje służą także poinformowaniu rodziców o specyfice i korzyściach płynących z innych form wsparcia.
Przykład
Na konsultację zgłosili się rodzice, którzy nie wiedzieli, w jaki sposób powiedzieć pięcioletniej córce o rozwodzie. Rodzice nie mieszkali już razem od kilku miesięcy. Dziewczynka usłyszała od mamy, że taty nie ma w domu, bo pracuje w innym mieście. Tata podtrzymywał tę informację, kiedy spotykał się z córką w weekendy. Podczas konsultacji rodzice mogli dowiedzieć się, jak ważna jest prawdziwa informacja przekazana dziecku w sposób dostosowany do jego wieku oraz jak rozmawianie z dzieckiem o sytuacji rodzinnej przekłada się na poczucie bezpieczeństwa, przewidywalności i zaufania do rodziców, co jest szczególnie ważne w tym wieku. Podczas spotkania mogli zastanowić się, co chcą powiedzieć córce. Podjęli decyzję, że zrobią to razem. Ustalili, kiedy i w jakich okolicznościach to się odbędzie.
2. Grupa psychoedukacyjno-wsparciowa
Forma pomocy skierowana do rodziców będących w sytuacji rozwodu, separacji lub rozstania z partnerem.
Konflikty między byłymi partnerami, kryzysy małżeńskie, rozwód bądź separacja to sytuacje uruchamiające silne emocje: rozczarowanie, złość, niechęć, żal czy wrogość. Bywa, że dorosłym brakuje wsparcia i umiejętności radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi. Trudno im skoncentrować uwagę na dziecku i jego potrzebach. Program zajęć obejmuje wiedzę i ćwiczenia praktyczne z zakresu potrzeb dziecka, potrzeb rodzica, sposobów radzenia sobie z emocjami i rozwiązywania konfliktów, asertywności, zasad dobrej komunikacji, mediacji rodzinnej. Udział w grupie pozwala uczestnikom zdobyć wiedzę, która może przekładać się na konkretne sytuacje życiowe.
Decyzję o podjęciu indywidualnej terapii ułatwi rodzicom zrozumienie wagi ich pracy nad tym, czego doświadczają podczas rozwodu, jak tę sytuację przeżywa dziecko oraz jak ważne dla niego jest ich wsparcie.
Przykład
Podczas spotkania grupy dwoje rodziców opowiadało o tym, że pomimo podjętej kilka lat temu decyzji o rozwodzie, nadal mieszkają razem, ze swoimi partnerami. Mówili, że jest to „fikcja”, którą podtrzymują dla dobra dzieci. Postanowili jednak „coś z tym zrobić” (wyprowadzić się, podzielić majątek), gdyż przedłużająca się sytuacja nie wpływała korzystnie ani na nich, ani na dzieci. Na spotkaniu grupy mieli okazję powiedzieć o swoich obawach przed rozmową z dziećmi; o tym, że boją się reakcji dzieci na informację o rozstaniu. Mówili o lęku przed przyszłością oraz przed zmianami związanymi z przeprowadzką, z obniżeniem standardów życia, jakie wiedli do tej pory, prowadząc razem rodzinny budżet. Utwierdzili się w przekonaniu, że tzw. „dobry moment” nigdy nie nadejdzie, ponieważ rozstanie zawsze będzie trudne, będzie wiązało się z silnymi emocjami i decyzjami niosącymi wiele zmian.
Uczestnicy otrzymali wsparcie od grupy i cenną wymianę doświadczeń od osób, które ten etap miały już za sobą. Jeden z rodziców powiedział: „Mieszkanie razem dla dobra dzieci stało się dla nas wygodnym wytłumaczeniem, żeby nie mierzyć się z tym, co trudne i bolesne. Ale dzieci rosną, obserwując na co dzień rodziców, którzy stali się dla siebie obcy, nie ma między nimi ciepła. Nie można dla wygody dorosłych skazywać dzieci na atmosferę chłodu emocjonalnego, który stał się codziennością w naszym domu”. *
3. Psychoterapia
Forma pomocy skierowana do osób doświadczających trudności emocjonalnych, a także pragnących lepiej poznać i zrozumieć siebie; chcących zrozumieć źródła swoich problemów i ich rolę w dotychczasowym życiu oraz motywów, którymi się kierują.
Cele psychoterapii są różnorodne. Może nim być zmniejszenie objawów lub zmiana przeżywania i zachowań na przynoszące więcej satysfakcji sobie i otoczeniu. Może to być pomoc w pogodzeniu się ze stratą związku oraz poradzeniu sobie z kryzysem wywołanym przez rozwód lub rozstanie z partnerem. W trakcie terapii pacjent może zobaczyć, jakie doświadczenia i podejmowane decyzje wpływały na jego życie oraz w jaki sposób nawiązuje relacje z innymi.
Psychoterapia to żmudny proces, który dotyka różnych, trudnych doświadczeń, a jego wyniki zależą od zaangażowania i współpracy obu biorących w niej udział stron: klienta i terapeuty. Cele i zakres pracy, częstotliwość sesji są wspólnie ustalane i mogą być weryfikowane w trakcie terapii. Psychoterapeuta uwzględnia możliwości terapii, własne kompetencje i doświadczenie, a klient deklaruje otwartość i gotowość do wprowadzania zmian.
Warto poinformować rodziców, że decydując się na terapię powinni znaleźć osobę, mającą doświadczenie i odpowiednie kwalifikacje potwierdzone certyfikatami.
4. Mediacje rodzinne
Rozstaniu towarzyszą najczęściej silne emocje, które utrudniają podjęcie decyzji dotyczących dalszej opieki nad dziećmi. Brak jasnych i przewidywalnych zasad wpływa na dzieci niekorzystnie a trwanie rodziców w nierozwiązanej sytuacji rodzi złość i frustrację.
Mediacja jest metodą rozwiązywania konfliktu przy udziale fachowo przygotowanego, neutralnego i bezstronnego mediatora, który wspiera rodziców w znalezieniu właściwych rozwiązań w sprawach stanowiących kwestię sporną. Z doświadczenia mediatorów wynika, że udział w mediacjach przekłada się na większą gotowość stron do realizacji rozwiązań, które wypracowały. Zwiększa też ich samodzielność w rozwiązywaniu konfliktów w przyszłości, daje przestrzeń do wyrażenia w bezpiecznych warunkach negatywnych emocji i możliwość skupienia się na rozwiązaniach uwzględniających potrzeby dziecka. Przeciwwskazania do udziału w mediacjach to:
- przemoc w rodzinie;
- konieczność pomocy innego specjalisty np.: psychoterapeuty lub psychiatry (w przypadku zaburzeń psychicznych, uzależnień);
- brak zgody jednej ze stron na udział w mediacjach.
5. Warsztaty umiejętności wychowawczych
Niektórzy rodzice po rozwodzie czują się zagubieni. Mogą mieć poczucie, że sami są teraz odpowiedzialni za wychowanie dzieci. Obwiniają się za ich trudne zachowania, doszukując się źródeł w rozwodzie, a nie np. w kryzysie rozwojowym dziecka. Poczucie winy i brak wsparcia obniżają ich samoocenę, jako rodzica.
W takiej sytuacji warto zaproponować rodzicom udział w warsztatach umiejętności wychowawczych, podczas których poruszane są między innymi kwestie:
- relacja rodzic – dziecko;
- znaczenie i powstawanie „trudnych zachowań” lub niepokojących objawów u dzieci i możliwe sposoby reagowania na nie;
- rozpoznawanie i nazywanie uczuć dziecka;
- wzmacnianie pozytywnych relacji między rodzeństwem;
- wspieranie samodzielności i wzmacnianie poczucia własnej wartości dziecka;
- stawianie wymagań dzieciom;
- rozumienie i towarzyszenie zmianom w życiu dziecka;
- szukanie wsparcia dla siebie – rodzica,
- współpraca z drugim rodzicem i jego rola w życiu dziecka.
Dobrze, gdy warsztaty przeznaczone są dla rodziców dzieci w podobnym wieku, ponieważ uczestnicy mają podobne doświadczenia w relacjach z dziećmi. Warto tak konstruować zajęcia, by uczestnicy mogli brać udział w całym cyklu a nie tylko w wybranych warsztatach.
Są rodzice, którzy nie tylko mierzą się z trudnościami wychowawczymi i trudnymi sytuacjami życiowymi, ale mają też bolesne doświadczenia z domu rodzinnego. Wskazane wtedy jest nie tylko rozpoznanie ich potrzeb i gotowości do wprowadzania zmian, ale również stworzenie im możliwości dodatkowych spotkań indywidualnych i zachęcenie ich do skorzystania z innych form pomocy (np. psychoterapii).
Rodzic podczas rozstania. Na co warto zwrócić uwagę?
Rodzice, którzy szukają wsparcia w sytuacji okołorozwodowej często nie mają go w swoim środowisku i spotykają się z krytyką ich decyzji o rozstaniu. Przyjaciele mogą być w konflikcie lojalności wobec każdej ze stron. Ponadto w wielu środowiskach nadal funkcjonuje stereotyp, że nie wolno się rozwodzić i trzeba trwać w związku z uwagi na dzieci. Rodzicom potrzeba więc wsparcia i zrozumienia, ale takiego, które nie ocenia, nie daje prostych rad.
Warto pokazać, jak dziecko przeżywa sytuację, która rozgrywa się między rodzicami i jakie ma to znaczenie dla jego rozwoju. Wsparcie i elementy psychoedukacji są podstawą do dalszej pracy z rozwodzącymi się rodzicami. Należy określić ich oczekiwania, zastanowić się, jaka forma pomocy będzie najlepsza i gdzie mogą ją znaleźć. Trzeba też pamiętać, że wybór formy wsparcia zależy od wielu czynników, w tym również od fazy rozstania, w jakiej obecnie znajduje się rodzic.
* Podane przykłady odnoszą się do doświadczeń zawodowych autorek, nie są wiernym opisem pracy z konkretną osobą.
Zapraszamy do zapoznania się z pozostałymi częściami poradnika:
Zdjęcie freestocks z serwisu Unsplash
