Wspólność ustawowa

Większość małżeństw w Polsce związana jest wspólnością ustawową. W założeniu jest to najkorzystniejszy ustrój majątkowy, dlatego też jest preferowany przez polskie prawo. Jeżeli nie zdecydujesz inaczej, wspólność powstanie automatycznie w dniu zawarcia ślubu.

Warto wiedzieć, jakie są konsekwencje wspólności majątkowej, która łączy Ciebie i Twojego małżonka. W tym artykule dowiesz się najważniejszych rzeczy, które są związane ze wspólnością ustawową, a zwłaszcza poznasz odpowiedź na pytania: co to jest wspólność ustawowa? Kiedy przestaje istnieć? Co należy do majątku wspólnego, a co do majątku osobistego? Skutki prawne wspólności majątkowej małżeńskiej są kluczowe zwłaszcza w sytuacji rozstania.

Wspólność ustawowa – co oznacza to pojęcie?

Wspólność ustawowa – inaczej zwana wspólnością majątkową – oznacza, że (prawie) wszystkie przedmioty majątkowe, które zostaną nabyte w trakcie małżeństwa, są wspólne.

Powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Od tego momentu, małżonkowie dysponują majątkiem wspólnym, ale też majątkami osobistymi – czyli w sumie aż trzema masami majątkowymi.

Jest to ustrój majątkowy, który dotyczy tylko małżonków, a więc w żadnym razie nie dotyczy osób pozostających w związkach nieformalnych. Z kolei nie ma znaczenia czy związek małżeński został zawarty przed urzędnikiem stanu cywilnego, czy też przed kapłanem (w przypadku ślubu wyznaniowego).

Dla kogo wspólność ustawowa może nie być korzystna?

Wspólność majątkowa powstaje z mocy prawa, czyli automatycznie, chyba że małżonkowie inaczej uregulują stosunki majątkowe pomiędzy sobą. Często podkreśla się, że wspólność ustawowa może nie być korzystna w sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą. Powodów, dla których warto rozważyć jest jednak dużo więcej. Na temat rozdzielności majątkowej, czyli tzw. Intercyzy oraz jej zalet, dowiesz się z tego wpisu: Rozdzielność majątkowa.

Dla kogo wspólność ustawowa jest korzystna?

Wspólność ustawowa miała na celu zabezpieczenie sytuacji materialnej rodziny. Podstawowym celem wspólności jest ochrona słabszego ekonomicznie małżonka. Innymi słowy, wspólność majątkowa może być korzystna dla osób, którzy zajmują się prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci.

Jakie są skutki wspólności ustawowej?

Wspólność ustawowa zwana jest czasem bazą ekonomiczną związku. Konsekwencją czego, małżonkowie nie mogą swobodnie decydować o przypadających im udziałach w majątku, bo łącząca ich współwłasność jest bezudziałowa. Oznacza to, że w trakcie trwania związku małżeńskiego, małżonkowie nie mają jasnych, określonych udziałów w majątku, czy też w poszczególnych przedmiotach. W związku z tym, nie mogą rozporządzać udziałem (czyli np. sprzedawać, darować), który przypadałby im w wypadku zniesienia współwłasności.

Sytuacja ta zmienia się w sytuacji rozstania. W razie rozwodu, każdemu z małżonków przypada po równo, po ½ udziałów – bez względu na to, kto i w jakim stopniu przyczynił się do powstania tego majątku.

Uwaga! Należy mieć na uwadze, że w wyjątkowych sytuacjach i z ważnych powodów, każdy z małżonków może żądać, aby udziały w majątku wspólnym nie były równe. Do ważnych powodów można zaliczyć np. nadużywanie alkoholu, uporczywe nieprzyczynianie się do powstania majątku wspólnego czy trwonienie majątku.

Co należy do majątku osobistego?

Pomimo tego, że małżonkowie współdziałają w sferze majątkowej, to zachowują samodzielność, jeśli chodzi o majątek osobisty.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty nabyte przed małżeństwem, ale też przedmioty nabyte w trakcie trwania wspólności majątkowej, a zwłaszcza przedmioty majątkowe:

• nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (czyli np. spadek po babci, darowizna od brata itd.);
• służące zaspokojeniu osobistych potrzeb jednego z małżonków (czyli np. ubrania, instrument muzyczny, sprzęt sportowy – jeśli są przeznaczone do wyłącznego użytku małżonka. Uwaga: jeżeli tylko jeden małżonek korzysta z samochodu, to przyjmuje się, że służy zaspokojeniu potrzeb rodziny, zatem nie przynależy do majątku osobistego, podobnie jak przedmioty urządzenia domowego, cenna biżuteria czy dzieła sztuki);
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (czyli np. użytkowanie, prawo dożywocia, prawo do alimentów);
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała (nie dotyczy to jednak renty);
• uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia (zwłaszcza nagrody za osiągnięcia naukowe, artystyczne. Uwaga: nagrody pracownicze, z uwagi na ich funkcje i powiązanie z wynagrodzeniem za pracę, nie wchodzą w zakres majątku osobistego);
• nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (np. zakup telefonu komórkowego za pieniądze, które pochodzą ze sprzedaży roweru, który należał do majątku osobistego);

a także:

• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej (czyli wynagrodzenie do momentu wypłaty. W chwili, gdy wynagrodzenie jest już wypłacone przez pracodawcę, trafia do majątku wspólnego);
• prawa autorskie i prawa pokrewne (Uwaga: małżonek może samodzielnie rozporządzać tymi prawami, ale już dochód z tytułu praw autorskich wchodzi do majątku wspólnego. Zagadnieniu temu zostanie poświęcony osobny wpis).

Należy mieć świadomość, że o tym, czy dany przedmiot należy do majątku osobistego, czy też wspólnego nie decyduje wola małżonków, ale względy obiektywne.

Wobec tego, co należy do majątku wspólnego?

W skrócie i w pewnym uproszczeniu można przyjąć, że majątek wspólny tworzą wszystkie przedmioty, które zostały nabyte w czasie trwania małżeństwa. Nie ma znaczenia, czy dana rzecz została nabyta przez jednego, czy oboje małżonków (z wyjątkami, m.in. omówionymi wyżej).

Do majątku wspólnego należą zwłaszcza:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (bez względu na podstawę prawną zatrudnienia, a zatem także różnego rodzaju stypendia, emerytura oraz prace dorywcze. Do majątku wspólnego wchodzą też diety, zwrot kosztów podróży czy odprawy);
• dochody z majątku wspólnego i – uwaga – majątku osobistego (zarówno pożytki naturalne, czyli np. zboże, i przede wszystkim pożytki cywilne, czyli np. czynsz czy odsetki);
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków (podlegają one podziałowi w trakcie podziału majątku wspólnego);
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie.

Zobowiązania podatkowe a wspólność ustawowa

Omówienie zagadnień związanych z podatkami wykracza poza ramy tego krótkiego opracowania, jednakże należy mieć świadomość, że małżonek – uwaga: również po ustaniu małżeństwa – jest odpowiedzialny za zobowiązania podatkowe swojego współmałżonka powstałe w czasie trwania wspólności ustawowej (również za te zobowiązania podatkowe, które powstały w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej.)

Innymi słowy, egzekucja będzie mogła być przeprowadzona również z majątku wspólnego, ale już nie z majątku osobistego. Rozwiedziony małżonek odpowiada całym swoim majątkiem do wysokości wartości, która przypada mu/jej w majątku wspólnym.

Zniesienie wspólności ustawowej

Sposobów i powodów na zniesienie wspólności jest wiele. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że w trakcie trwania wspólności ustawowej nie można żądać podziału majątku wspólnego. Innymi słowy, jeżeli chcemy podzielić wspólny majątek, wspólne przedmioty, musimy najpierw znieść wspólność majątkową.

Rozróżniamy zniesienie wspólności ustawowej w trakcie małżeństwa i po jego ustaniu. Istnieją też okoliczności, w których rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa.

Umowne zniesienie współwłasności

• W trakcie trwania małżeństwa można znieść współwłasność małżeńską poprzez umowę u notariusza, pod warunkiem, że obydwoje małżonków wyraża na to zgodę.

Sądowe zniesienie wspólności ustawowej

• Jeżeli małżonkowie nie są zgodni co do tego, czy znieść wspólność ustawową, to z ważnych powodów, można wnieść o sądowe zniesienie wspólności. Sąd, na wniosek jednego z małżonków (Uwaga: albo wierzyciela jednego z małżonków!), może ustanowić tzw. „przymusowy ustrój majątkowy”. Do ważnych powodów sądowego zniesienia wspólności ustawowej można zaliczyć rażąco nieodpowiedzialne zachowania (zaciąganie długów, trwonienie majątku), długotrwała separacja faktyczna uniemożliwiająca wspólny zarząd majątkiem lub też ochrona słabszego ekonomicznie małżonka. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku.
• Uwaga: Wyrok znoszący małżeńską wspólność majątkową, w wyjątkowych sytuacjach, może mieć moc wsteczną!

Wspólność ustawowa a rozwód

Wspólność majątkowa ustaje automatycznie w przypadku rozwodu. Jednakże, z uwagi na to, że podział majątku bywa niezwykle skomplikowany – nie tylko pod względem prawnym – zazwyczaj sąd nie dzieli majątku w wyroku orzekającym rozwód. Więcej o zagadnieniach związanych z rozwodem, jak i z podziałem majątku, możesz przeczytać w odrębnych wpisach.

Powstanie rozdzielności majątkowej z mocy prawa (automatycznie)

• Wspólność ustawowa jest bezpośrednio związana z małżeństwem, zatem w sytuacji, gdy dochodzi do orzeczenia separacji przez sąd, wspólność ustawowa ustaje. Natomiast w przypadku zniesienia separacji, co do zasady, na nowo powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy;
• Zniesienie współwłasności możne nastąpić również automatycznie, z mocy prawa, w przypadku:

1. ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków;
2. ogłoszenia upadłości przez jednego z małżonków;

• Co ważne, w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Jakie są koszty związane ze zniesieniem wspólności ustawowej?

Zniesienie wspólności ustawowej podlega opłacie w każdym wypadku.

• Jeżeli planujemy ustanowić umowną rozdzielność przed notariuszem, to całkowity koszt będzie uzależniony od wielkości majątku.
• Z kolei wniosek o zniesienie wspólności ustawowej to 200 zł, jednakże całkowity koszt może być większy.

Czy przyda się pomoc adwokata w kwestii wspólności ustawowej lub jej zniesienia?

Bez wątpienia, tak! Wspólność ustawowa oraz jej zniesienie to zagadnienia niezwykle skomplikowane, a z uwagi na złożoność problemu w artykule poruszono jedynie najważniejsze kwestie. Jeżeli rozważamy zniesienie wspólności ustawowej, czy to w trakcie, czy po ustaniu małżeństwa, warto udać się do adwokata, który wyjaśni wszystkie wątpliwości i przedstawi możliwe rozwiązania. Istnieje szereg aspektów, które należy indywidualnie rozważyć z wybranym przez siebie pełnomocnikiem. Przykładowo, kwestie związane z najmem wymagają osobnej procedury (aby znieść wspólność najmu należy złożyć odrębne powództwo).

Sprawny podział majątku w sytuacji, gdy małżonków łączyła wspólność ustawowa, wymaga fachowej, specjalistycznej wiedzy prawniczej. Więcej o innych aspektach związanych z ustanowieniem rozdzielności majątkowej, przeczytasz tu. Aby wybrać adwokata skorzystaj z rejestru adwokatów. Jeżeli nie posiadasz wystarczających środków finansowych, możesz złożyć wniosek w sądzie rejonowym (właściwym dla miejsca zamieszkania) o przyznanie adwokata z urzędu.

Karolina Mendecka – Adwokat, dr (UŁ), LLM (UniLund), asystent w Instytucie Badań Prawnoporównawczych i Interdyscyplinarnych, WPiA UŁ

Zdjęcie autorstwa Kelly Sikkema z serwisu Unsplash