W dzisiejszym świecie wiele osób zajmuje się szeroko rozumianą działalnością twórczą, której rezultatem są różnego rodzaju utwory, chronione przez prawo autorskie. Jeżeli zatem jesteś grafikiem komputerowym czy fotografem, albo to Twój małżonek/małżonka jest architektem bądź muzykiem, warto zapoznać się z najważniejszymi zagadnieniami związanymi z prawem autorskim, które są niezwykle istotne również w sytuacji rozstania.
W pierwszej kolejności musisz odpowiedzieć sobie na pytanie jaki ustrój małżeński was dotyczy. Jeżeli podpisaliście tzw. intercyzę (o której możesz dowiedzieć się więcej z tego wpisu: Rozdzielność majątkowa), to wasza sytuacja jest stosunkowo prosta. Jednakże, większość z małżeństw w Polsce objęta jest ustawową wspólnością majątkową i w tym przypadku trzeba pomyśleć o podziale majątku. Przede wszystkim warto wiedzieć co podlega podziałowi (tym kwestiom również został poświęcony osobny wpis: Wspólność ustawowa). W skrócie – podziałowi podlega majątek wspólny, w skład którego wchodzą wszystkie przedmioty, które zostały nabyte w czasie trwania małżeństwa. Małżonkowie dysponują też majątkiem osobistym, co do którego zachowują samodzielność.
Jednakże, w przypadku praw autorskich rozróżnienie na majątek wspólny i osobisty jest szczególnie trudne. Co do zasady prawa autorskie wchodzą w skład majątku osobistego, a jednocześnie dochód z tytułu wykonania utworu czy przeniesienia praw autorskich zalicza się do majątku wspólnego małżonków.
O czym zatem warto pamiętać, jeżeli jeden z małżonków jest twórcą w rozumieniu prawa autorskiego? Z tego artykułu dowiesz się co to jest utwór, czym różnią się autorskie prawa osobiste od autorskich praw majątkowych oraz o co warto wiedzieć w sytuacji rozstania, gdy sami jesteśmy autorami lub gdy twórcą jest nasz małżonek.
Utwór – przedmiot prawa autorskiego
Prawna definicja utworu różni się od tego, jak to pojęcie rozumiane jest w języku potocznym. Według polskiego i europejskiego prawa, status utworu posiadają tylko takie przedmioty które jednocześnie są rezultatem twórczej działalności człowieka, mają indywidualny charakter oraz zostały ustalone w jakiejkolwiek formie. Co to w praktyce oznacza?
Twórcza działalność
Utwór powinien przede wszystkim być nowy i oryginalny, a więc nie może być wynikiem schematycznej, rutynowej pracy. Ponadto, celem autora powinno być stworzenie nowego utworu, a nie jedynie wtórne odtworzenie jakiegoś stanu czy schematu działania.
Tak: fotografie
Nie: pomniki nagrobne
Indywidualny charakter
Pojęcie indywidualności odnosi się do tego, czy istnieje podobny utwór lub czy jest szansa, aby podobny wytwór powstał w przyszłości.
Tak: felieton w czasopiśmie
Nie: liczniki kalorii
Ustalenie w formie
Poprzez ustalenie utworu należy rozumieć przybranie przez ten utwór jakiejś postaci – chociażby krótkotrwałej. Innymi słowy, utwór musi istnieć i być możliwy do odbioru, czyli istnieć poza świadomością autora.
Tak: napisanie piosenki
Nie: nieutrwalony nigdzie pomysł, wynalazek czy koncepcja
Prawa autorskie – co oznacza to pojęcie?
Twórcy przysługują dwa rodzaje praw: autorskie prawa majątkowe oraz autorskie prawa osobiste, które w założeniu chronią różne interesy autora. Prawa autorskie osobiste, to przede wszystkim prawo do oznaczenia swojego autorstwa i decydowania o publikacji utworu. Z kolei autorskie prawa majątkowe to m.in. prawo do korzystania z utworu, rozporządzania, jak i pobierania wynagrodzenia.
Rozróżnienie na prawa autorskie majątkowe i osobiste jest o tyle ważne, że dochód z praw majątkowych wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków (analogicznie do wynagrodzenie za pracę). Trudno sobie bowiem wyobrazić sytuację, że wynagrodzenie uzyskane przez męża-copywritera będzie stanowić jego majątek osobisty, podczas gdy wypłata żony-pielęgniarki będzie wspólna.
Co jeszcze odróżnia autorskie prawa osobiste od majątkowych?
Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa majątkowe chronią więź twórcy z utworem. Są niezbywalne (czyli autor nie może ich np. sprzedać lub zrzec się tych praw) oraz bezterminowe. W szczególności chronione jest prawo do autorstwa utworu (tzn. oznaczenie utworu nazwiskiem), prawo do nienaruszalności treści i formy utworu (tzw. prawo do integralności utworu), prawo do udostępnienia utworu publiczności (tylko autor może zadecydować czy, kiedy i w jaki sposób podzieli się swoim utworem podzieli).
Na potrzeby rozstania i podziału majątku warto przede wszystkim pamiętać, że autorskie prawa osobiste świadczą o bliskim związku autora z utworem, w związku z czym nie można ich przenieść na małżonka.
Autorskie prawa majątkowe
Autorskie prawa majątkowe mają charakter ekonomiczny. Świadczy o tym fakt, że w przeciwieństwie do praw osobistych, prawa majątkowe do utworu można przenieść na inne osoby. W rezultacie, jeżeli małżonek przeniesie prawa do utworu za wynagrodzenie, to korzyść majątkowa wchodzi do majątku wspólnego.
Innymi słowy, do majątku wspólnego wchodzi dochód (np. środki pieniężne z tantiem), ale też przedmioty nabyte w zamian za wynagrodzenie uzyskane z tytułu praw autorskich (np. samochód zakupiony za wynagrodzenie autora).
O czym warto pamiętać, w sytuacji, gdy…
jest się autorem/autorką
Prawa autorskie chronią twoją – osobistą – działalność twórczą. Jak wspomniano wyżej, przysługują ci prawa dwojakiego rodzaju – autorskie prawa osobiste i majątkowe. Praw osobistych nikt nie może cię pozbawić, są bezwzględne i niezbywalne. W pewnym uproszczeniu – zawsze pozostaniesz autorem/autorką swojego utworu i z tego tytułu przysługuje ci ochrona. Możesz też bez zgody współmałżonka zarządzać swoimi prawami autorskimi, tj. sprzedawać, udzielać licencji czy prawa do korzystania bez konsultacji z małżonkiem.
Zachowujesz również autorskie prawa majątkowe, natomiast musisz liczyć się z tym, że dochód, jakie przyniosły twoje utwory w czasie trwania małżeństwa, wchodzi do majątku wspólnego i podlega podziałowi.
autorem/autorką jest małżonek/małżonka
Jeżeli jesteś małżonkiem autora, który w trakcie trwania związku małżeńskiego otrzymywał z tego tytułu dochody pamiętaj, że wchodzą do majątku wspólnego i w związku z tym są przedmiotem sprawy o podział majątku.
Wynika to z faktu, że wynagrodzenie otrzymane w zamian za majątkowe prawa autorskie do utworu przynoszą taki sam dochód jak np. wynagrodzenie z tytułu pracy – warto pamiętać o tym dokonując podziału majątku.
małżonkowie są współautorami
Z inną sytuacją mamy do czynienia w sytuacji, gdy małżonkowie są jednocześnie współautorami (wspólnie napisali książkę, stworzyli projekt architektoniczny). W takim przypadku małżonkowie dysponują wspólnymi prawami autorskimi, które to jednocześnie (uwaga!) nie należą do wspólnego majątku małżeńskiego. Pamiętaj zatem, że obejmuje was osobny reżim majątkowy, jeśli chodzi o wasz wspólny utwór.
małżonkowie w trakcie trwania związku nabyli prawa autorskie od osób trzecich
W przypadku, gdy któryś z małżonków, w trakcie trwania małżeństwa z ustrojem wspólności majątkowej, nabędzie majątkowe prawo autorskie, wtedy prawa te wejdą do majątku wspólnego.
Uwaga! Jeżeli małżonek nabył prawa autorskie w drodze darowizny, dziedziczenia lub za środki pochodzące z majątku osobistego, wtedy prawa autorskie wejdą do majątku osobistego.
Podział majątku – procedura i koszty
Podzielić majątek można w różnym czasie – przed, po lub w trakcie sprawy o rozwód. W tym celu, należy złożyć stosowny wniosek do sądu.
Na wniosek jednego z małżonków, w wyroku rozwodowym sąd może podzielić majątek wspólny, jednakże z uwagi na skomplikowany charakter tych spraw, zazwyczaj do podziału majątku dochodzi później, w odrębnym postępowaniu sądowym o podział majątku. Podział majątku podlega opłacie sądowej w wysokości 1000 zł, jednakże łączny koszt sprawy (uwzględniając na przykład koszty opinii biegłego) może być znacznie wyższy.
Uwaga! Wniosek o podział majątku, który zawiera wspólny projekt podziału, wynosi 300 zł. Jeżeli jest możliwe porozumienie pomiędzy małżonkami to podziału majątku można również dokonać w drodze umowy przed notariuszem.
Czy przyda się pomoc adwokata?
Bezwzględnie tak! Ten artykuł, chociaż miał na celu wyjaśnić najważniejsze kwestie, wykazał jednocześnie, że kwestie związane z prawami autorskimi w kontekście podziału majątku są niezwykle zawiłe i z pewnością warto zgłosić się do wykwalifikowanego adwokata, z prośbą o fachową – i sprawną – pomoc.
Co więcej, niekiedy bardzo trudno rozróżnić co wchodzi w skład majątku wspólnego. Wątpliwości mogą dotyczyć takich kwestii jak np. odszkodowania czy zadośćuczynienia za naruszenie majątkowych praw autorskich. Z całą pewnością te kwestie należy indywidualnie rozważyć ze swoim pełnomocnikiem.
Aby wybrać adwokata skorzystaj z rejestru adwokatów. Jeżeli nie posiadasz wystarczających środków finansowych, możesz złożyć wniosek w sądzie rejonowym (właściwym dla miejsca zamieszkania) o przyznanie adwokata z urzędu.
Autorką artykułu jest adw. dr Karolina Mendecka – adwokat, dr (UŁ), LLM (UniLund), asystent w Instytucie Badań Prawnoporównawczych i Interdyscyplinarnych, WPiA UŁ.
Zdjęcie autorstwa Ryan Stefan z serwisu Unsplash
