Kilka danych statystycznych na początek
Według Głównego Urzędu Statystycznego, w roku 2006 sądy rodzinne orzekły rozwód wobec 72 tys. par małżeńskich wychowujących w momencie rozwodu 67 tys. nieletnich dzieci. Była to najwyższa liczba rozwodów w dotychczasowej historii Polski; w praktyce oznaczało to rozpad co trzeciego związku.
Dla porównania w roku 2004 liczba rozwodów wynosiła 56,3 tys.
W 2020 roku – roku pandemii – rozwiodło się w Polsce ponad 50 tysięcy par. Dodajmy, że w miastach częstotliwość rozwodów jest trzykrotnie wyższa niż na wsiach.
Natomiast, według wcześniejszych danych GUS wynika, że spośród par, które rozwiodły się w roku 2019, ponad 80 procent rozwiedzionych par wychowywało małoletnie dziecko. A to najprawdopodobniej tylko wierzchołek góry lodowej. Oficjalne statystyki nie obejmują bowiem rozpadów par, żyjących w niesformalizowanych związkach, które również wspólnie wychowywały dzieci.
Rozwody więc to dziś już problem społeczny. Na dodatek skala tego problemu narasta, również dlatego, że za rozpadem rodziny kryje się duży stopień konfliktowości rodziców.
Zasadnym wydaje się pytanie, jak się dobrze rozstawać? Co zrobić, aby nie obciążać dzieci emocjonalnie, za to zagwarantować im utrzymanie poczucia bezpieczeństwa. Jak powstrzymać się od manipulowania dzieckiem na własną korzyść. I – co jest nie mniej ważne – jak mają zadbać o siebie rozwodzące się pary.
KOPD zwraca uwagę na to, że należy wspierać zarówno dorosłych – rodziców w kryzysie związanym z rozstaniem, ale też silnie przykładać uwagę do dobrostanu dzieci. Albowiem to jest zadanie dorosłych.
Separacja, rozwód, rozstanie
ROZSTANIE PARTNERÓW TO:
• krytyczny, kryzysowy punkt w relacji małżeńskiej-partnerskiej;
• jedno z najbardziej stresujących wydarzeń w życiu.
Jest to sytuacja, która generuje olbrzymie emocje. Nie wolno ich lekceważyć. Jeśli rozwodzący się rodzice nie zechcą sobie pomóc, istnieje niebezpieczeństwo, że mogą się w tym kryzysie zatracić.
Warto wiedzieć, z jakich działań, na jakich poziomach i etapach rozstania należy skorzystać, aby pomóc sobie. Wówczas jest szansa, że gwałtowne konflikty rodzące się w kryzysie, między rozstający się rodzicami ulegną wyhamowaniu.
Kryzys
Kryzys według W. Badury-Madej, jest to przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagające istotnych zmian i rozstrzygnięć.
W tej definicji zawiera się również termin kryzysu psychologicznego.
Kryzys psychologiczny jest odczuwaniem lub doświadczaniem wydarzenia, sytuacji jako trudności nie do zniesienia, która wyczerpuje indywidualne zasoby oraz narusza mechanizmy radzenia sobie z trudnościami.
Konsekwencje to spadek poczucia bezpieczeństwa. To życie w poczuciu lęku i niepewności. Chwieje się, bądź spada całkowicie poczucie wartości. To trudności w identyfikowaniu swoich potrzeb.
Właściwości kryzysu
Kryzys, który pojawia się podczas rozstania uruchamia:
• zagrożenia w postaci silnych, paraliżujących emocji, długotrwałych konfliktów pomiędzy walczącymi partnerami-rodzicami;
• możliwości i sposoby wyjścia z trudnych nieznanych do tej pory sytuacji jakie niesie;
Zagrożenia i możliwości powodowane przez rozwód/rozstanie
Rozwód jak każdy kryzys niesie ze sobą:
• ryzyko patologii
• stwarza szansę rozwojową
Wyzwanie, jakiego trzeba się podjąć polega na zaopiekowaniu się sobą. Spróbowaniu zrobienia porządku we własnym wnętrzu, we własnych emocjach, które należy doprowadzić do ładu, poukładać i je zrozumieć, by być gotowym do współpracy z rozwodzącym się partnerem. A przede wszystkim umieć przeprowadzić przez ten trudny okres dzieci i zrobić to w taki sposób, aby nie musiały doświadczać obciążeń, jakie funduje im rozstanie rodziców.
Zachowania i postawy rozwodzących się rodziców:
• faza zaprzeczania i izolacji
• faza wybuchy emocji
• faza przejścia i orientacji
• faza depresji i melancholii
• faza pogodzenia się z losem, wejścia w nowe życie
Główną emocją do przepracowania jest tu poczucie winy. Pod nią kryje się lęk, złość, żal, poczucie krzywdy. Tymi emocjami należy się zaopiekować, dzięki czemu rodzice ułatwią sobie możliwość budowania kontaktu z dziećmi.
Dziecko będzie szczęśliwe, kiedy będzie widział szczęśliwego rodzica. Rodzicowi, który umie zadbać o siebie, łatwiej budować kontakt z dzieckiem i go wzmacniać. Taki rodzic widzi naturalne potrzeby i emocje dzieci, a nie tylko swoje potrzeby.
Rozstanie jako stresor
Na skali typowych stresorów rozwód zajmuje drugie miejsce zaraz po śmierci współmałżonka. Siła stresu związana z rozwodem zależy od znaczenia, jakie mu się przypisuje oraz dotychczasowych doświadczeń w dawaniu sobie z nim rady.
Osoby dorosłe i dzieci w sytuacji rozwodu przeżywają:
• sytuację kryzysu psychologicznego;
• silne napięcie – stres.
Stres
Stres jest reakcją danej osoby na napięcia pojawiające się w jej życiu. Może to być napięcie krótkotrwałe, chwilowe lub kumulacja wielu mniejszych napięć Stres jest reakcją na obciążenia przekraczające poziom, który organizm może tolerować, a poziom tych możliwości jest sprawą indywidualną
• „Stres to nieswoista reakcja organizmu na wymagającą sytuację.”
• „Bez stresu nie byłoby życia.”
Hans Selye, zwany Doktor Stress, lekarz, który do użycia wprowadził termin stres i poświęcił się badaniu tego zjawiska.
Mechanizm stresu
W momencie stresu organizm mobilizuje się do odparcia lub uniknięcia zagrożeń, względnie pokonania istniejących przeszkód. Jeżeli mu się to udaje, jeżeli potrafi odeprzeć zagrożenie lub pokonać przeszkodę, to uruchomienie reakcji typowej dla stresu osiągnęło zamierzony cel – czyli ponownie zaprowadziło stan fizycznej i psychicznej równowagi w organizmie.
Uwaga! Po przekroczeniu pewnego poziomu (stres optymalny), stres ogranicza zdolność jednostki do radzenia sobie z problemami. Prowadzi to do różnego rodzaju zaburzeń psychicznych i somatycznych.
Niszczące działanie stresu ma miejsce gdy:
• Stresor jest zbyt silny – zbyt duże pobudzenie organizmu powoduje dezorganizację zachowania. Przykładem może być uczeń, który mimo że jest dobrze przygotowany do lekcji przy tablicy nie potrafi sobie niczego przypomnieć, a gdy wróci do ławki przypomina sobie odpowiedzi na wszystkie pytania.
• Stresor jest umiarkowany – stres działa w sposób ciągły, chroniczny powodując permanentne podwyższenie pobudzenie organizmu.
Objawy stresu
Objawy emocjonalne, takie jak:
• niepokój
• lęk
• szok
• depersonalizacja (jakbym był kimś innym)
• derealizacja (to się nie dzieje naprawdę)
• brak poczucia bezpieczeństwa
• złość
• rozpacz
Objawy poznawcze, takie jak:
• dezorientacja
• zawężenie pola uwagi
• kłopoty z koncentracją
• natrętne myśli
• trudność w zapamiętywaniu
Objawy behawioralne, takie jak:
• wybuchy gniewu,
• nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych
• zmiana w aktywności (apatia lub pobudzenie)
• zaburzenia snu
• zaburzenia apetytu
• nasilenie się zmęczenia
• osłabienie wydajności pracy
Konsekwencje stresu
Większość schorzeń, na jakie cierpi człowiek współczesny ma swoje źródło w stresie. Nadmierne obciążenie stresem, jak i nawracające silne przeżycia „stresowe” są przyczyną ogromnej liczby chorób psychosomatycznych.
Do chorób psychosomatycznych zalicza się m.in.:
• choroby układu krążenia,
• przewodu pokarmowego,
• nowotwory, a także depresje,
• nerwice, lęki,
• fobie i inne zaburzenia psychiczne.
Jest jednak dobra wiadomość! Mamy wpływ na poziom odczuwanego stresu. Możemy stres kontrolować. Jesteśmy odpowiedzialni za własny poziom stresu.
W jaki sposób możemy wpływać na poziom stresu?
• ograniczając obciążenia;
• zwiększając poziom swoich możliwości radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
W jaki sposób zmniejszyć poziom stresu i zwiększyć możliwości radzenia sobie w sytuacji rozstania?
3 x zatroszcz się o siebie.
Po pierwsze – będziesz lepiej radzić sobie w trudnej sytuacji, i zachowasz zdrowie.
Po drugie – ochronisz dzieci przed skutkami stresu.
Po trzecie – nabierzesz umiejętności, aby zbudować swoje nowe życie po rozstaniu.
Jak zatroszczyć się o siebie?
Niezmiernie istotne jest, aby:
• być świadomym swoich emocji, rozpoznać je i zaakceptować. Pamiętaj, że cierpienie, łzy rozpaczy, poczucie żalu, straty, rozczarowania są nieuniknione
• dać sobie prawo do przeżywania emocji;
• szukać wsparcia, zrozumienia i pomocy by się emocjom nie poddawać;
• odkrywać i poszukiwać zasoby i potencjały – czyli to co jest w nas, co pomaga nam lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach;
• powstrzymywać się od patrzenia do tyłu, w przeszłość. Rozpamiętywanie, jak i dlaczego doszło do rozwodu, powoduje powrót negatywnych emocji i odciąga energię i uwagę od tego co jest do zrobienia i zbudowania. Rozpamiętywanie, tkwienie w przeszłości, nie przynosi ulgi, ani nie pomaga realizować życia. Warto skupić się na rozwiązaniu trudnej sytuacji w oparciu o swoje mocne strony.
Energię osób będących w kryzysie rozstania, potrzebną do układania swojego życia blokują uczucia negatywne. Tym samym osłabiają one zdolność do zachowania rozsądku i widzenia w dzieciach odrębnych od siebie osób, które mają swoje potrzeby, priorytety i uczucia.
Poddawanie się uczuciom negatywnym utrudnia bycie współczującym, kochającym rodzicem!
Ważne też, aby być świadomym swoich potrzeb i dać sobie prawo do ich zaspokajania. Dobry, uważny na potrzeby dziecka rodzic – to rodzic zadowolony, szczęśliwy, który nie zaniedbuje swoich pragnień i świadomie je realizuje.
Zasoby osobiste
Zasoby osobiste to siły, inaczej mówiąc mocne strony, które posiada w sobie KAŻDY człowiek.
Są nimi:
1. Wiedza o sobie:
• świadomość swoich emocji
• świadomość swoich potrzeb
• świadomość swoich zasobów czyli: cech i właściwości, osiągnięć i sukcesów, umiejętności
• świadomość swoich wartości i preferencji itp.
2. Wiedza życiowa:
• wiedza o ludziach i instytucjach, które mogą pomóc
• wiedza jak inni przeżywają i radzą sobie w podobnych sytuacjach
3. Rodzina i najbliższe otoczenie
4. Relaks
5. Konkretne działanie – doświadczenie życiowe
6. Pomoc profesjonalna: psychologowie, mediatorzy, terapeuci – wsparcie i pomoc w radzeniu sobie w kryzysie.
„Zasoby znajdziesz w sobie – obok bólu, smutku, tragedii masz w sobie przyjemności, radość i komedię, tylko być może nie potrafisz do nich dotrzeć”
M.H. Ericsson
Pomocne zachowania
Dobrze jest koncentrować się na tym, co jest możliwe, a nie na tym co jest niemożliwe. Kieruj się metodą „małych kroków”. Jeśli coś działa to rób tego więcej! Jeśli coś nie działa – rób coś innego!
Zewnętrzne formy pomocy dzieciom i rodzinom
• Warsztaty psychoedukacyjne dla rodziców z elementami wsparcia psychologicznego;
• Grupy edukacyjno-wsparciowe prowadzone są przez 2 trenerów – (psychologów), czyli zajęcia prowadzone w cyklach -warsztatowych (3 miesiące) w kilkunastoosobowych grupach (12 spotkań – raz w tygodniu przez 3h);
• Konsultacje psychologiczne – wychowawcze (indywidualnie bądź z obojgiem rodziców)
Psychoedukacja
Warto dostarczać sobie popularną wiedzę psychologiczną na temat:
• potrzeb dziecka, potrzeb rodzica w sytuacji rozstania;
• jak mówić dzieciom o rozstaniu rodziców, jakie informacje przekazać;
• sposobów rozwiązywania konfliktów – (mediacja rodzinna);
• elementów asertywności (stawianie granic, asertywne myślenie o sobie -praca na zasobach, moje prawa i obowiązki), zasad dobrej komunikacji (komunikacja bez przemocy);
• radzenia sobie z emocjami i umiejętności wyrażania uczuć;
• radzenie sobie ze stresem, stratą i zmianą (fazy rozstania).
Cel zajęć grupowych
• pomoc rodzicom w skutecznym nawiązaniu, utrzymaniu i zacieśnianiu kontaktów i więzi emocjonalnej z dziećmi
• edukacja w zakresie potrzeb dzieci w różnych przedziałach wiekowych •wzrost świadomości swoich potrzeb i uczuć przeżywanych przez rodziców
Celem zajęć grupowych jest wzrost umiejętności psychologicznych i wychowawczych (umiejętności komunikacji, i rozwiązywania konfliktów), wzrost asertywności, wyrażania uczuć, radzenie sobie ze stresem, stratą i zmianą, a także wzrost wiedzy na temat mediacji rodzinnej.
Korzyści z uczestnictwa w grupach psychoedukacyjno – wsparciowych
Udział w grupie daje uczestnikom konkretną wiedzę i umiejętności z możliwością przełożenia jej na sytuacje życiowe.
Element wsparciowy daje świadomość, że nie jest się jedynym na świecie, któremu przydarzyła się podobna sytuacja.
Wymiana doświadczeń i wspólne szukanie sposobów rozwiązywania trudności daje siłę i wsparcie
Korzyści z uczestnictwa w konsultacjach psychologicznych
(indywidualne bądź wspólne z obojgiem rodziców)
Konsultacje psychologiczne, indywidualne bądź wspólne, z obojgiem rodziców pomagają w określeniu swoich potrzeb i możliwości wybraniu najwłaściwszej formy pomocy dla siebie i dziecka. Służą również przygotowaniu do podjęcia mediacji i poszukiwaniu obszarów do wspólnych rozmów i współpracy między rodziców.
Cele psychoterapii krótkoterminowej
Psychoterapia krótkoterminowa umożliwia pomoc w konkretnej sytuacji, takiej jak:
• sytuacja kryzysowa,
• konieczność podjęcia ważnej decyzji życiowej,
• samotne rodzicielstwo,
• rozwiązanie konkretnego problemu
• problemy przejawiające się w relacji rodzic dziecko
• budowanie życia po rozstaniu
TERAPIA PARTNERSKA, MAŁŻEŃSKA
Jest to propozycja dla partnerów przeżywających trudności lub kryzys w związku, gotowych zgłosić się wspólnie, by z pomocą psychoterapeuty próbować lepiej zrozumieć, co dzieje się w ich relacji, jak to wpływa na ich postawę rodzicielską i relacje z dziećmi.
GRUPA PSYCHOTERAPEUTYCZNA
Przeznaczona jest dla osób, które mają w swoim doświadczeniu osobistym przeżycie kryzysu wewnętrznego, związanego z rozstaniem oraz wychowują dzieci po rozpadzie związku (samotnie bądź we współpracy z drugim rodzicem).
Korzyści uczestnictwa w grupie psychoterapeutycznej
Grupa psychoterapeutyczxna pozwala:
• przyjrzeć się swoim uczuciom, takim jak: smutek, żal, złość, rozczarowanie, poczucie krzywdy, poczucie winy, bezradność itp.;
• pogodzić się ze stratą związku i ostatecznie przeżyć żałobę, co stanowi formę przepracowania intrapsychicznego sytuacji rozstania;
• członkowie grupy mają szansę zobaczyć, jak wchodzą ze sobą w relacje oraz jak je budują, przez co mogą odkryć i uświadomić sobie wzór oraz styl wchodzenia w relacje w codziennym życiu – (relacje z dzieckiem);
• zrozumieć, czy jako rodzic jestem oddzielony emocjonalnie od swojego dziecka?; czy dziecko jest uwikłane przeze mnie jako rodzica w bycie zastępczym partnerem dla mnie?
Mediacja rodzinna
Jest to rodzaj interwencji w konflikt rodzinny (często związany z rozwodem lub separacją), przeprowadzonej przez bezstronnego i neutralnego mediatora, który nie posiada prawa do podejmowania rozstrzygających decyzji.
Mediacja rodzinna oznacza dobrowolne i poufne porozumienie rodziców bądź innych członków rodziny w celu uzgodnienia np. ważnych kwestii dotyczących opieki nad dziećmi.
Przedmiotem mediacji rodzinnych może być:
• określenie zasad kontaktowania się dziecka z obydwojgiem rodziców;
• ustalenie wszystkich spraw związanych z opieką nad dzieckiem – mogą to być kwestie bardzo szczegółowe np.: przebieg nauki, sposoby uczenia, wybór przedszkola, spędzanie świąt i wakacji, wyjazdy zagranicę, rodzaj i sposób opieki lekarskiej dla dziecka, wysokość kieszonkowego;
• zabezpieczenie finansowe dziecka, sprawy alimentacyjne, rodzaje wydatków przeznaczone na potrzeby dziecka;
• ustalenie rodzaju kontaktowania się rodziców w sprawach dziecka jeśli zajdzie potrzeba zmian podjętych ustaleń
Korzyści płynące ze skorzystania z mediacji rodzinnej
Mediacja rodzinna może pomóc:
• w ochronie dziecka i łagodzeniu negatywnych skutków rozstania, rozwodu rodziców – pozwala rodzicom skoncentrować się na potrzebach dziecka;
• w poradzeniu sobie z negatywnymi uczuciami wobec byłego małżonka i ograniczeniu ich złego wpływ na podejmowanie decyzji;
• w skierowaniu uwagi rozwodzących się rodziców na potrzeby dziecka. Pomoże w budowaniu ich relacje jako rodziców i umożliwi współpracę w kwestiach wychowawczych;
• w zaspokojeniu podstawowych potrzeb rodziców. Mediacja zmniejsza niebezpieczeństwo wykorzystywania dziecka przeciwko współmałżonkowi;
• pomaga rodzicom zrozumieć niebezpieczeństwa wikłania dzieci w ich konflikt;
• zwiększa szansę na zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, stabilności i przewidywalności swojej przyszłości.
Zdjęcie autorstwa Amy Treasure z serwisu Unsplash
