Coraz więcej osób objętych obowiązkiem alimentacyjnym uchyla się od jego spełniania. Jednakże nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że niepłacenie alimentów może stanowić czyn zabroniony. Przestępstwo niealimentacji jest bowiem zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności.
W niniejszym artykule zajmę się omówieniem tego przestępstwa, wraz ze wskazaniem najistotniejszych faktów go dotyczących.
Zapraszam do lektury.
Zacznijmy od podstawy prawnej
Zgodnie z treścią art. 209 Kodeksu karnego:
„Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem, albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości, stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.
W tym miejscu podkreślenia wymaga, że aby pociągnąć sprawcę do odpowiedzialności karnej za niealimentację, należy przede wszystkim wykazać, że:
- miał on w ogóle obowiązek świadczenia alimentów na rzecz danej osoby,
- obowiązek ten wynika z orzeczenia sądowego lub zawartej ugody czy też umowy alimentacyjnej.
Uwaga!
Obowiązek alimentacyjny wynikający z jakiegokolwiek dokumentu powinien także konkretyzować wysokość świadczenia.
Dodatkowe znamiona przestępstwa niealimentacji
Znamieniem przestępstwa niealimentacji jest także istnienie zaległości wynoszącej łącznie równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych. Należy jednak pamiętać, że dotyczy to nie tylko sytuacji, w których zobowiązany nie płaci w ogóle. Odnosi się to także do okoliczności, w których zobowiązany płaci mniejsze kwoty, niż wynika to ze źródła zobowiązania.
Oznacza to na przykład, że jeśli zobowiązany ma wpłacać miesięcznie kwotę 500 zł tytułem alimentów, to równowartość trzech świadczeń okresowych będzie wynosiła 1500 zł. Jeśli zobowiązany będzie wpłacał kwotę 200 zł miesięcznie, to po pięciu miesiącach osiągnie zadłużenie równe 1500 zł, a więc równowartość trzykrotności świadczeń okresowych.
Ponadto przestępstwo niealimentacji popełnia również ten, kto mógłby wykonać ciążący na nim obowiązek, ale nie czyni tego mimo realnych możliwości. Co w praktyce oznacza, że osoba zobowiązana do wykonania nałożonego na nią obowiązku, mimo obiektywnej możliwości jego wykonania, nie wypełnia go. Chodzi przede wszystkim o sytuacje, kiedy zobowiązany nie chce wypełnić swojego obowiązku lub też go lekceważy.
Sąd będzie analizował w tym kontekście możliwości zarobkowe sprawcy i będzie ustalał, czy mógłby on – biorąc pod uwagę jego kwalifikacje, umiejętności i sytuację na rynku pracy – osiągać wyższe dochody lub płacić więcej niż to czynił.
Wniosek o ściganie za przestępstwo niealimentacji
Ściganie omawianego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Jeśli zaś pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenie rodzinne albo świadczenia pieniężne, wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa odbywa się z urzędu.
Kiedy można uniknąć odpowiedzialności za przestępstwo niealimentacji?
Sprawca przestępstwa niealimentacji ma jednak możliwość uniknięcia kary za popełnienie omawianego przestępstwa. Ma to miejsce wówczas, gdy w ciągu 30 dni od pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty. Dotyczy to zarówno typu podstawowego, jak i kwalifikowanego ww. przestępstwa. Jednakże w przypadku gdy zaniechanie płacenia alimentów skutkowało narażeniem uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, sąd bada:
- czy wina i stopień społecznej szkodliwości czynu przemawiają za tym, by odstąpić od wymierzenia kary,
- czy też okoliczności sprawy były na tyle rażące i naruszające porządek prawny, że nie byłoby to zasadne.
Mając na uwadze powyższe, jeżeli otrzymasz wezwanie do prokuratury lub na policję w sprawie niepłacenia alimentów i na tym spotkaniu zostaną Ci przedstawione zarzuty, to powinieneś jak najszybciej spłacić powstałe zadłużenie. Pozwoli Ci to uniknąć kary.
Jakie okoliczności usprawiedliwiają sprawcę?
Sam fakt niewypełniania obowiązku alimentacyjnego nie jest jeszcze wystarczający do przypisania komuś odpowiedzialności karnej. Należy bowiem zważyć także na przyczyny takiego zachowania. Może bowiem okazać się, że okoliczności usprawiedliwiają sprawcę.
Poniżej fragmenty orzeczeń Sądu Najwyższego:
- „Jeżeli istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa niealimentacji, należy zbadać przede wszystkim przyczyny niewywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego przez domniemanego sprawcę. Znamiona przestępstwa niealimentacji będą bowiem mogły być uznane za wypełnione wyłącznie wtedy, gdy sprawca nie będzie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego możliwego do wykonania. Występku tego może wszak dopuścić się tylko ten, kto mógłby wykonać ciążący na nim obowiązek, a tego nie czyni mimo realnych możliwości” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2020 r., sygn. akt IV KK 706/19).
- „(…) W wypadku zaistnienia obiektywnej niemożności łożenia na utrzymanie, z oczywistego powodu wyłączone będzie przypisanie sprawcy winy, stanowiącej konieczny warunek odpowiedzialności karnej” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2007 r., sygn. III KK 144/07).
Przestępstwo niealimentacji – jak się bronić?
Podstawową linią obrony jest wykazanie, iż do powstania zaległości nie doszło z winy oskarżonego. Należy udowodnić, iż dokładał on starań, aby spełnić obciążający go obowiązek.
Kolejno można wykazywać, że obowiązany do alimentów wypełniał obowiązek alimentacyjny także w inny sposób niż poprzez łożenie kwoty pieniężnej. Na przykład sam sprawował opiekę nad osobą uprawnioną do alimentów i ją w danym okresie utrzymywał.
Można też przedstawiać dowody na uiszczenie danych kwot na rzecz uprawnionego.
Czy za uchylanie się od płacenia alimentów mogą zabrać mi prawo jazdy?
Sankcję tę stosuje się wówczas, gdy uprawniona do alimentów osoba otrzymuje je z funduszu alimentacyjnego. Decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy wydaje starosta. Zatrzymanie prawa jazdy jest możliwe, gdy spełnione zostaną dwie przesłanki:
- wydanie ostatecznej decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań oraz
- wniosek właściwego organu dłużnika o zatrzymanie prawa jazdy.
Wspomniana sankcja ma na celu aktywizację zawodową dłużników alimentacyjnych.
Zdjęcie autorstwa Annie Spratt z serwisu Unsplash
